Τοπωνύμιο, όνομα που δίδεται από τους κατοίκους σε μία περιοχή ή συνοικία. Σύνθετη λέξη που παράγεται από τα συνθετικά τόπος και όνομα. Με την πάροδο των ετών το τοπωνύμιο μιας περιοχής δεν αναφέρεται μόνο στον γεωγραφικό τόπο, αλλά και σε κάθε πτυχή του (βουνά, ποτάμια, λίμνες, ρέματα κα.)
Με τα τοπωνύμια τοποθετούμε τον εαυτό μας στο χάρτη και γνωρίζουμε τη θέση μας. Είναι μέρος της παράδοσης του τόπου. Πολλά τοπωνύμια μας δίνουν πληροφορίες για το περιβάλλον, όπως για την ποιότητα του εδάφους, τα ποτάμια, τα υψώματα, τα βαθουλώματα, τους δρόμους, τη χλωρίδα, τη πανίδα και τις καλλιέργειες.
Άποψη του Αμαρουσίου, από το λόφο Κατσίμπαλη (1930), αρχείο: amaroussion.blogspot, Χάρη Τούμπα
Στο δήμο μας συναντώνται ουκ ολίγα τοπωνύμια, πολλά εκ των οποίων έχουν τις ρίζες μας βαθιά στο παρελθόν.
- Παράδεισος: η περιοχή μεταξύ των οδών Λεωφόρου Κηφισίας, Αμαρουσίου Χαλανδρίου, Αττικής οδού και Φραγκοκλησσιάς.
- Πολύδροσο: η περιοχή από την οδό Αμαρουσίου Χαλανδρίου μέχρι περίπου τη λεωφόρο Πεντέλης, στο ρέμα της Σαπφούς.
- Άγιος Θωμάς ή Μπραχάμι: η έκταση μεταξύ των οδών Λεωφόρου Κηφισίας, Αττικής οδού, Αμαρυσίας Αρτέμιδος. Σήμα κατατεθέν της περιοχής, το κλειστό Γυμναστήριο μπάσκετ του Αμαρουσίου.
- Ψαλίδι: ονομάζεται η περιοχή πίσω από τη σχολή ΑΣΠΑΙΤΕ (πρώην ΣΕΛΕΤΕ). Ονομάστηκε έτσι, διότι σε εκείνο περίπου το σημείο γινόταν η διακλάδωση των γραμμών του τρένου (θηρίου), με τη μία κατεύθυνση να οδηγεί στο Λαύριο και την άλλη στην Κηφισιά.
- Σωρός: η περιοχή γύρω από τις οδούς Σωρού και Αμαρουσίου Χαλανδρίου. Η ονομασία πάρθηκε από σωρό ή τύμβο που υπήρχε στην περιοχή, όπου είχαν θαφτεί μαζικά πεσόντες της Επανάστασης.
- Ανάβρυτα: ονομάζουμε την περιοχή μεταξύ των οδών Πεντέλης, Ευκαλύπτων μέχρι το άλσος Συγγρού.
- Νέα Λέσβος: η περιοχή που εγκαταστάθηκαν οι Λέσβιοι εκτείνεται βόρεια του σημείου που βρίσκεται το γεφυράκι στην οδό Πεντέλης. Ανάμεσα σε Ανάβρυτα και Νέα Λέσβο υπάρχει και η συνοικία του Βορρέ, με την χαρακτηριστική πύλη στην οδό Ευκαλύπτων, που πήρε το όνομά της από τον Τζων Βορρέ (πρώην δήμαρχος Αμαρουσίου), με τη χαρακτηριστική έπαυλη στην περιοχή.
- Αλώνια: είναι η περιοχή μεταξύ των οδών Πεντέλης και Παπαφλέσσα, μέχρι την οδό Αγίας Ελεούσης.
- Κοκκινιά: ονομάζεται η έκταση μεταξύ των οδών Παπαφλέσσα, Μεσογείων, Κέκροπος και Κονίτσης.
- Ηπειρώτικα: η περιοχή δίπλα από το νεκροταφείο Αμαρουσίου, από το ανοικτό γήπεδο μπάσκετ μέχρι την οδό Μιχαήλ Νουάρου. Από την οδό αυτή μέχρι την Μεσογείων, η περιοχή ονομάζεται Καρπάθικα.
- Κανατάδικα: το σημείο μεταξύ Λεωφόρου Κηφισίας και Δόλιανης, εκεί περίπου που βρίσκεται το Υποθηκοφυλακείο Αμαρουσίου.
- Τριανέμι ή λόφος Κατσίμπαλη: το ύψωμα στα όρια περίπου Αμαρουσίου Πεύκης, μεταξύ των οδών Αισώπου, Χαϊμαντά, και Βασιλέως Αλεξάνδρου. Πήρε την ονομασία αυτή από τον Γιώργο Κατσίμπαλη, συγγραφέα, που διατηρούσε την θερινή έπαυλή του στην περιοχή. Εκεί μαζευόταν όλη η λογοτεχνική ελίτ της εποχής, Γιώργος Σεφέρης, Κωστής Παλαμάς κ.α. Ο τελευταίος βάπτισε την έπαυλη αυτή «Τριανέμι», εξαιτίας των τριών ανέμων που επικρατούσαν στην περιοχή.
Γιώργος Κατσίμπαλης, Γιώργος Σεφέρης κι ένας ακόμη επισκέπτης, στην οικία Κατσίμπαλη, 1950
Πολλά σημεία και περιοχές είχαν ονομασίες που με το πέρασμα των χρόνων ξεχάστηκαν. Με τη βοήθεια παλαιών κατοίκων του Αμαρουσίου με ισχυρό μνημονικό, μένουν στην επιφάνεια και τα παραθέτουμε παρακάτω.
- Καμάρες: η περιοχή κοντά στο σταθμό του Κατ.
Καμάρες Αμαρουσίου, 1910 – 1920, Αρχείο Σπύρου Κουτσούκου
- Τουσκουλούμ: η περιοχή γύρω από το μουσείο Τσαρούχη. Επικράτησε η ονομασία αυτή εξαιτίας του ομώνυμου εξοχικού κέντρου που βρισκόταν στο σημείο.
- Μον Ρεπό: το σημείο στη διασταύρωση των οδών Παναγή Τσαλδάρη και Υψηλάντου, όπου στεκόταν το εμβληματικό ξενοδοχείο «Μον Ρεπό».
- Θυμαράκια: η περιοχή μεταξύ των οδών Στρατηγού Λέκκα, Υψηλάντου και Μεσολογγίου, εκεί περίπου που βρίσκεται σήμερα η καφετέρια «Teacher’s».
Άποψη του Αμαρουσίου, από τη θέση Θυμαράκια (1936). Οδοί Στρατηγού Λέκκα και Αθανασίου Διάκου. Το ψηλό κτίριο, το ξενοδοχείο Μον Ρεπό. (αρχείο: βιβλίο «Τραμ το τελευταίο, Θανάση Παπαϊωάννου)
- Τσούμπα (μτφρ: ύψωμα) Λασάνη: ονομαζόταν η περιοχή, όπου βρίσκεται σήμερα το εμπορικό κέντρο MALL, σχεδόν μέχρι το σταθμό της Νερατζιώτισσας.
- Κοκόσι: ονομαζόταν η περιοχή μεταξύ των οδών Ηρώδου Αττικού, Πανδώρας και Βασιλίσσης Όλγας.
- Συνοικία Μπαμπά: η περιοχή πίσω από την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων.
Επίσης, πολλά τοπωνύμια οφείλουν την ύπαρξή τους στις εκκλησίες που υπάρχουν τριγύρω. Για παράδειγμα, οι εκκλησίες Άγιος Νικόλαος και Άγιος Ιωάννης (Πέλικας). Τέλος ακόμα και μέσα στο άλσος Συγγρού, συναντάμε μικρές «συνοικίες» με το όνομά τους, όπως: Άγιος Ανδρέας, περιστεριώνες, στέρνα, βουστάσια, παλάτι κ.α.
Τα τοπωνύμια είναι πολύ σημαντικά για την ιστορία του κάθε τόπου, γι’ αυτό πρέπει να συνεχιστεί η παράδοση που άρχισαν οι δημότες του Αμαρουσίου. Πολλά από αυτά φανερώνουν την βαθιά πίστη και την ελληνική καταγωγή των Μαρουσιωτών από τα αρχαία χρόνια και αποτελούν το συνδετικό κρίκο του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον. Έχουμε χρέος να διατηρήσουμε τις ονομασίες αυτές, να ενισχύσουμε την εθνική μας ταυτότητα και να συμβάλλουμε στη διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
