Στην Ελληνική επανάσταση του 1821 η συμμετοχή των Μαρουσιωτών έμελλε να είναι καθοριστική στην έκβαση του αγώνα. Η επανάσταση στην Αττική ξεκίνησε από τους κατοίκους των χωριών του νομού και συγκεκριμένα από το Μενίδι. Χαρακτηριστική είναι η συνεισφορά των Μαρουσιωτών στην Πολιορκία της Ακροπόλεως από τους Τούρκους. Πολλοί ήταν οι Μαρουσιώτες επαναστάτες που πολέμησαν για το καλό της Ελλάδος και ακόμα και σήμερα τιμάμε την μνήμη τους.
Η στρατολόγηση και οι επικεφαλής
Ο Δήμος Αντωνίου ορίστηκε με πρόταση του Μελέτη Βασιλείου και με την συγκατάθεση του Μητροπολίτου Αθηνών Διονυσίου ως γενικός αρχηγός. Κατέβηκε στην Αθήνα και συγκέντρωσε σώμα 1.200 ανδρών, που αποτελούνταν από Μαρουσιώτες, Χασιώτες, Μενιδιάτες, Σαλαμινίους, και Χαλανδριώτες. Επικεφαλής των Μαρουσιωτών αγωνιστών ήταν ο Γιωργάκης Πέππας, ο οποίος είχε υπό τις οδηγίες του 50 άνδρες και με αυτούς πολέμησε σε όλες τις μάχες στην Αττική καθώς και ο Σπύρος Λέκκας ως μπουλουξής (=αρχηγός 50 ανδρών) και ο αδερφός του Γιωργάκης Λέκκας. Έτσι οι χωρικοί του Αμαρουσίου συμμετείχαν στον επαναστατικό αγώνα με τρία μικρά σώματα, στα οποία περιλαμβάνονταν και στρατιώτες από άλλα μέρη.
Μαρουσιώτες στον Αγώνα
Όλο το χωριό του Μαρουσιού της εποχής εκείνης σύσσωμο πήρε τα όπλα στον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας. Η έως σήμερα έρευνα για τις οικογένειες που συμμετείχαν στην Επανάσταση συνεχίστηκε. Τα ονόματα που έχουν έρθει μέχρι στιγμής στο φως είναι των οικογενειών: Αδάμη, Αλεπού, Βάση, Βιλιώτη, Γαρδέλη, Δέγγλερη, Δούση, Καλατζή, Καπνόριζα, Καρβέλα, Κερασιώτη, Κοροβέση, Κορωπιώτη, Κουντουμάδη, Κουσούρη, Κοτζιά, Κώτου, Λέκκα, Λίτσα, Λογοθέτη, Λούη, ΜπαΪραχτάρη, Μαργέτη, Μάρκου, Μασούρη, Μόσχα, Μοστρού, Ξενάκη, Πάλλη, Παναταγή, Παπαγιάννη, Παπαδημητρίου, Πέππα, Πετρούτσου, Πουλημένου, Πρέσσα, Σεραφίμη, Σούγκρα, Τρακάδα, Τριανταφύλλη, Τούντα, ΧαΪμαντά, Χασσιώτη.
Αξίζει να κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά σε μια γυναικεία φυσιογνωμία του Αμαρουσίου στα χρόνια της Επανάστασης, την Όρσα Πετρούτσου. Βρέθηκε φυλακισμένη των Τούρκων στην Ακρόπολη, μέχρι που την κατέλαβαν οι Έλληνες το 1822. Στην συνέχεια πολέμησε δείχνοντας τέτοιο θάρρος, έτσι ώστε τιμήθηκε αργότερα, αν και γυναίκα, με το βαθμό του υπαξιωματικού Α’ τάξεως.
Πρώτη πολιορκία Ακρόπολης (Α΄ φάση)
Την νύχτα της 25ης Απριλίου 1821 οι επαναστάτες προσέγγισαν αθόρυβα τα τείχη της Ακροπόλεως και λίγο πριν ξημερώσει επιτέθηκαν από την πύλη της Μπουμπουνίστρας με ξύλα και λοστούς. Οι Τούρκοι φοβούμενοι τους επαναστάτες κλείστηκαν στην Ακρόπολη. Οι προσπάθειες των Ελλήνων δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα λόγω της έλλειψης επαρκών πολεμοφοδίων. Οι έγκλειστοι Τούρκοι παρά την πίεση που τους άσκησαν οι Έλληνες κατάφεραν να μην παραδοθούν και να επικοινωνήσουν με τις δυνάμεις του Ομέρ Βρυώνη, οι οποίες βρίσκονταν στη Χαλκίδα για να ζητήσουν ενισχύσεις. Σε μία από τις εφόδους τραυματίστηκε ο Μαρουσιώτης Μήτρος Λίτσας όπως και ο Δήμος Αντωνίου και σκοτώθηκε ένας από τους αδερφούς Λέκκα. Η πολιορκία λύθηκε το θέρος του ίδιου χρόνου από τις τουρκικές δυνάμεις του Ομέρ Βρυώνη ενώ οι Αθηναίοι κατέφυγαν στην Σαλαμίνα και σε δύσβατες περιοχές της Αττικής.
Η αποχώρηση των Τουρκαλβανών και η οργάνωση νέας εκστρατείας
Οι Τουρκαλβανοί του Ομέρ Βρυώνη λεηλατούσαν, κάνοντας επιδρομές, τα χωριά της Αττικής. Οι αδερφοί Λέκκα, που παρέμεναν κρυμμένοι στην Πάρνηθα, κατέβηκαν προς το Μενίδι, επιτέθηκαν στους Τουρκαλβανούς και κατάφεραν να τους διασκορπίσουν. Τον Οκτώβριο του 1821 ο Ομέρ Βρυώνης αποχώρησε από την Αθήνα. Οι κάτοικοι των χωριών επέστρεψαν στα σπίτια τους και μαζί τους ο Αναστάσιος Λέκκας στο Μαρούσι και ο Μήτρος Σκευάς στην Χασιά. Στις 15 του ίδιου μήνα οι δυο οπλαρχηγοί αποφάσισαν να οργανώνουν μια εκστρατεία. Κατάφεραν να συγκεντρώσουν 260 άντρες και ως αρχηγός ορίστηκε ο Αναστάσιος Λέκκας.
Μάχη στο Χαλάνδρι (Παλιογέφυρο Αμαρουσίου)
Την 1η Νοεμβρίου 1821 περισσότεροι από 200 Αθηναίοι κατευθύνθηκαν στο Μαρούσι και το Χαλάνδρι, ανάμεσά τους και ο Μαρουσιώτης Σπύρος Λέκκας. Οι Τούρκοι αποφάσισαν πως θα έπρεπε να τους χτυπήσουν άμεσα. Οι δυο αντίπαλοι συναντήθηκαν την επόμενη μέρα στο Χαλάνδρι ή κατά μια άλλη εκδοχή στη θέση Παλιογέφυρο του Αμαρουσίου. Οι Έλληνες αριθμούσαν τους 250 και ήταν άοπλοι, ενώ οι Τούρκοι ήταν πάνω από 150. Οι εκεί συγκεντρωμένοι αγωνιστές αποφάσισαν, για να έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα, να ταμπουρωθούν στο ρέμα, στην θέση του γεφυριού του δρόμου Αθήνας – Μαρουσιού, στο Παλιογέφυρο όπως είναι σήμερα γνωστό. Στην σφοδρή αυτή μάχη σκοτώθηκαν 32 Τούρκοι και 2 μόνο Έλληνες, ο Αναστάσιος Λέκκας και ο Γιώργος Καλόγερος. Η σκληρή αυτή μάχη έληξε με τη νίκη των Ελλήνων, την ολοκληρωτική ήττα της τουρκικής δύναμης και την εγκατάλειψή της στο πεδίο της μάχης. Ο θρίαμβος αυτός ήταν η αφορμή για την έναρξη της δεύτερης φάσης της πολιορκίας της Ακρόπολης από 1000 Έλληνες στις 3 Νοεμβρίου 1821.
Πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης (Β΄ φάση)
Με το θάρρος της προηγούμενης τους νίκης, μπήκαν ανενόχλητοι στην πόλη των Αθηνών και άρχισαν την πολιορκία του Κάστρου στις 3 Νοεμβρίου 1821. Ανάμεσα στους πολυάριθμους Έλληνες (ξεπερνούσαν τους 1000) βρίσκονταν και Μαρουσιώτες αγωνιστές, οι αρχηγοί των οποίων ήταν οι αδελφοί Γιωργάκης και Μήτρος Λέκκας. Η πολιορκία κράτησε 7 μήνες και στοίχισε τη ζωή 1200 Τούρκων και 200 Ελλήνων. Η μάχη έληξε στις 9 Ιουνίου του 1822 με την συνθήκη παράδοσης, την οποία υπέγραψε ο μητροπολίτης Αθηνών Διονύσιος και οι Μαρουσιώτες προύχοντες Θωμάς Λογοθέτης-Χωματιανός και Νεόφυτος Πεντελιώτης (Δέγγλερης), καθώς και ο οπλαρχηγός Γιωργάκης Λέκκας. Η συνθήκη ανάγκαζε τους Τούρκους να παραδώσουν τα όπλα και τη μισή τους περιουσία στους Έλληνες και να αναχωρήσουν μόνο με τον αναγκαίο ρουχισμό.
Μάχη στο Χαϊδάρι
Στην Μάχη του Χαϊδαρίου(1826), το σώμα των Μαρουσιωτών αγωνιστών είχε ενσωματωθεί στις δυνάμεις του στρατηγού Ευμορφόπουλου. Με διαταγή του αρχιστράτηγου Καραϊσκάκη, ο Ευμορφόπουλος και ο Γιωργάκης Λέκκας έσπευσαν να ενισχύσουν την φρουρά της Ακρόπολης. Το υπόλοιπο τμήμα με τον Μήτρο Λέκκα και τους Πάλληδες, ύστερα από εντολή του Καραϊσκάκη, δουλεύοντας όλη την νύχτα, έφτιαξαν οχυρώματα ανάμεσα στο Χαϊδάρι και στον Ελαιώνα, προκειμένου να εμποδίσουν τις δυνάμεις του Κιουταχή που κατευθύνονταν προς την Ελευσίνα. Το άλλο πρωί ο Κιουταχής βγήκε από τον Ελαιώνα και άρχισε την επίθεση κατά των οχυρωμένων Ελλήνων. Χάρη στην έξυπνη στρατηγική του Καραϊσκάκη, να αρχίσουν οι Έλληνες να πυροβολούν μόνο όταν αυτός δώσει εντολή, όχι μόνο πανικόβαλε τους Τούρκους και τραυμάτισε τον Μπέη (επικεφαλής των Τούρκων) αλλά και τους ανάγκασε να υποχωρήσουν. Ο Κιουταχής αναγκάστηκε να αλλάξει σχέδιο και έτσι ακολούθησε μια φονική σύγκρουση. Οι απώλειες των Τούρκων ξεπερνούσαν τις 500. Ανάμεσα στους Έλληνες που έπεσαν στην αιματηρή μάχη του Χαϊδαρίου ήταν και οι Μαρουσιώτες αγωνιστές Γιάννης και Σωτήρης Πάλλης.
Δεύτερη πολιορκία της Ακρόπολης
Αμέσως μετά τη μάχη του Χαϊδαρίου, στις 3 Αυγούστου 1826 ο Κιουταχής στένευε μέρα με τη μέρα τον κλοιό γύρω από την Αθήνα, με συνέπεια όλα τα γυναικόπαιδα να καταφύγουν στο κάστρο. Η κατάσταση που επικρατούσε στο εσωτερικό του γινόταν όλο και πιο ασφυκτική. Για αυτό τον λόγο πολλοί ήταν οι Μαρουσιώτες οπλαρχηγοί που έσπευσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην υπεράσπιση της Ακρόπολης από την πολιορκία του Κιουταχή (1826). Αφού κατάφεραν με αρχηγό τον Μήτρο Λίτζα να διαπεράσουν τις εχθρικές γραμμές, πρόσφεραν ρουχισμό και τρόφιμα στους πολιορκημένους. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όταν τραυματίστηκε ο Μακρυγιάννης, ο Μαρουσιώτης οπλαρχηγός Γιωργάκης Πέππας μαζί με άλλους αγωνιστές του παρείχαν τις πρώτες βοήθειες. Αυτη η πολιορκία είχε αποτέλεσμα πολλοί Μαρουσιώτες αγωνιστές να χάσουν τη ζωή τους ή να τραυματιστούν σοβαρά. Η πολιορκία έληξε με την ήττα των Ελλήνων στις 25 Μαΐου το 1827 και οι ίδιοι κατέφυγαν στα νησιά της Αίγινας, της Σαλαμίνας και του Πόρου.
Η εικόνα του Αμαρουσίου μετά την επανάσταση
Μετά τη λήξη της Επανάστασης, η περιοχή γύρω από το Μαρούσι έμοιαζε με τοπίο βομβαρδισμού: ο Ελαιώνας είχε καεί κατά την διάρκεια τον μαχών και τα παρεκκλήσια είχαν ερειπωθεί. Οι κάτοικοι εγκατέλειψαν το κάτω Μαρούσι και εγκαταστάθηκαν οριστικά στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται το κέντρο της πόλης. Το γεγονός ότι το Μαρούσι βρισκόταν κοντά στην Αθήνα και είχε την δυνατότητα αγροτικής αποκατάστασης ώθησε πολλούς νέους κατοίκους να εγκατασταθούν στην περιοχή. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1835, ιδρύθηκε ο Δήμος Αμαρουσίου, από τους πρώτους δήμους της Αττικής, ο οποίος συμπεριέλαβε 10 συνολικά χωριά και 211 οικογένεις. Οι οικογένειες αυτές θα αποτελέσουν τον πυρήνα του Αμαρουσίου του 19ου αιώνα και θα διαμορφώσουν το βασικό κοινωνικό ιστό της πόλης. Πρώτος Δήμαρχος Αμαρυσίων ήταν ο Δημήτριος Μόσχας ο οποίος εκλέχτηκε τον Μάϊο του 1836.
Πηγές
ΓΑΙΑ ΑΜΑΡΥΣΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ “ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΝ Όψεις της Ιστορίας της Πόλης και του Δήμου. (Εκδ. Αλέξανδρος Ε.Π.Ε) ISBN 960-8092-48-5
ΜΑΡΟΥΣΙ “ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΑΜΑΡΥΣΙΑ”. (Eκδ. Εφημερίδα Αμαρυσία) ISBN 960-88260-1-2
ΜΑΡΟΥΣΙΩΤΙΚΑ – ΑΘΜΟΝΟΝ – ΑΜΑΡΥΣΙΟΝ – ΜΑΡΟΥΣΙ, Copyright: ΤΑΚΗΣ Ε. ΠΟΛΙΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, “Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821”, Εκδ. Αθηνών Α.Ε, Βιβλίο ΙΒ
ΙΩΑΝΝΗ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ΑΠΑΝΤΑ “ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ – ΔΙΚΗ” Εκδ. ΜΕΡΜΗΓΚΑΣ